1 Introductie
De term ArchiMate is een geregistreerd handelsmerk van The Open Group. ArchiMate is ontstaan uit de wens om de architectuurbeschrijvingen van uiteenlopende architectuurbenaderingen voor verschillende architectuurdisciplines beter op elkaar aan te laten sluiten. In de context van ArchiMate is een architectuurbenadering een aanpak om architectuur te bedrijven, zowel beschrijvend als voorschrijvend. In dezelfde context is een architectuurdiscipline een afgebakend domein waarbinnen een bepaald type architectuur wordt bedreven. Voorbeelden daarvan zijn de businessarchitectuur, de applicatiearchitectuur en de informatiearchitectuur. Het consortium dat ArchiMate ontwikkelde, onderkende dat in en tussen organisaties altijd meerdere architectuurbenaderingen naast elkaar zouden blijven bestaan. In de praktijk bleek nogal eens dat de samenhang tussen architectuurbeschrijvingen, met name tussen die van de business en die van de IT, verloren ging of domweg ontbrak. Dat maakte het erg lastig om goede analyses uit te voeren en de juiste keuzes te maken. Daarnaast was de boodschap achter de diverse architectuurbeschrijvingen met elk de eigen notatiewijze lastig uit te leggen aan de diverse belanghebbenden
In juli 2002 startte het ArchiMate-project met als doel een modelleerwijze voor enterprise-architectuur te ontwerpen om te voorzien in genoemde lacunes.
Nadat in 2005 de eerste versie van de taal ArchiMate was opgeleverd, is als nieuwe doelstelling gekozen om ArchiMate tot de uniforme notatiestandaard voor enterprise-architectuur te laten uitgroeien. Daartoe is de ArchiMate Foundation opgericht. Inmiddels is ArchiMate ondergebracht bij The Open Group, het consortium dat ook de architectuurmethode TOGAF in beheer heeft, om daar als open standaard beheerd te worden.
Geschiedenis
Het project dat de modelleertaal voor enterprise-architectuur ArchiMate heeft opgeleverd, is gestart in juli 2002 en heeft geduurd tot december 2004.
Bij de aanvang van het project kwamen verschillende bedrijven en kennisinstellingen samen onder leiding van het Telematica Instituut om de bij het communiceren met en over architectuur ondervonden problemen te bespreken. De deelnemende partijen waren ABN AMRO, de Belastingdienst, Stichting Pensioenfonds ABP, Radboud Universiteit Nijmegen, Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI), het Leiden Institute for Advanced Computer Science (LIACS) en Ordina. Deze partijen besloten het genoemde project uit te voeren. Na ongeveer 25 manjaren werk was ArchiMate begin 2005 een feit.
In januari 2005 werd een begin gemaakt met het ArchiMate Forum (later omgedoopt tot ArchiMate Foundation), dat ertoe diende het draagvlak voor het gebruik te vergroten, ofwel het vergaren van kritische massa, en dat zich tot doel stelde ArchiMate te laten uitgroeien tot een uniforme standaardtaal voor het modelleren van enterprise-architecturen. In 2008 heeft dit geleid tot de oprichting van het ArchiMate Forum binnen The Open Group waarmee internationale standaardisatie en erkenning een feit werd.
Begin 2012 is versie 2.0 van de ArchiMate-specificatie uitgebracht [The Open Group, 2012]. Sinds 2005 is dit de eerste majeure vernieuwing, wat de stabiliteit van de modelleertaal bevestigt. De nieuwe versie is dan ook bovenal een uitbreiding; aan de bestaande onderdelen is weinig veranderd.
Definitie van architectuur
De overdracht van ArchiMate aan The Open Group heeft tot gevolg gehad dat de doorontwikkeling van ArchiMate nauw verweven is geraakt met die van TOGAF [The Open Group, 2011]. ArchiMate biedt daarom geen eigen definitie van architectuur maar gebruikt die van TOGAF, die weer teruggrijpt op ISO42010. Die definieert architectuur, in het Engels, als: ‘1. A formal description of a system, or a detailed plan of the system at component level, to guide its implementation; 2. The structure of components, their inter-relationships, and the principles and guidelines governing their design and evolution over time’.
2 Beschrijving
ArchiMate is een geïntegreerde architectuurtaal die de samenhang tussen verschillende bedrijfs- en IT-domeinen beschrijft en visualiseert. Met deze geïntegreerde architecturen kunnen belanghebbenden de gevolgen van beslissingen en veranderingen over de gehele breedte van hun organisatie overzien, plannen en communiceren.
De focus ligt op geïntegreerde modellering, visualisatie en analyse. Geïntegreerde modellering betekent het creëren van samenhang tussen de modellen van andere architectuurtalen en -raamwerken. Visualisatie of het inzichtelijk maken van architectuurmodellen betekent het communiceren in het eigen begrippenkader met de belanghebbenden over de integrale architectuur. Doordat de samenhang tussen de domeinen inzichtelijk kan worden gemaakt, kan deze ook worden geanalyseerd.
ArchiMate probeert op een abstract niveau relaties te modelleren tussen de domeinen die in meer detail in andere talen, methoden en tools worden beschreven, zoals UML en BPMN. De relaties met deze domeintalen zijn bij de ontwikkeling van de ArchiMate taal ook geanalyseerd. Daardoor voorziet ArchiMate als goed gefundeerde en praktische standaard in de behoefte voor een meer precieze documentatie op het gebied van enterprise-architectuur, in communicatie over architectuur en in samenwerking tussen verschillende architectuurhulpmiddelen.
De opzet
ArchiMate is gebaseerd op de architectuurvisie van de ISO 42010-standaard en de modelleertaal UML. Het ArchiMate-raamwerk bestaat uit een kern die we kennen uit de eerdere versie en twee uitbreidingen die het rationale aspect (‘motivation’) en het implementatieaspect (‘implementation&migration’) vertegenwoordigen.
De kern vormt een 3 bij 3-matrix. De rijen daarin zijn de architectuurlagen bedrijfs-, applicatie- en technologiearchitectuur. De kolommen vormen de architectuuraspecten actieve structuur (‘wie’), passieve structuur (‘wat’) en gedrag (‘hoe’). De rationale- en de implementatie- en migratie-uitbreidingen zijn daaromheen gepositioneerd. Het raamwerk is weergegeven in figuur 2.
Het ArchiMate-metamodel bestaat uit een verzameling concepten en toegestane relaties tussen die concepten (figuur 3). Elk concept valt in een van de vakken van het raamwerk. De modelleertaal verbindt aan de concepten en relaties iconen en verbindingslijnen waarmee architecturen gemodelleerd kunnen worden. Er zijn eenduidig gedefinieerde regels waarmee indirecte relaties tussen concepten afgeleid kunnen worden. Ook kunnen eigen concepten en relaties aan het metamodel toegevoegd worden als verbijzonderingen van bestaande elementen. Met de modelleertaal wordt de samenhang tussen de architectuurlagen en -aspecten en de achterliggende motivering inzichtelijk. Met de implementatie- en migratie-uitbreiding kan bovendien de samenhang tussen bestaande en gewenste situaties zichtbaar gemaakt worden.
De twee uitbreidingen zijn nieuw in versie 2.0 van ArchiMate. De rationale-uitbreiding adresseert de ‘waarom-vraag’ die bij architectuur zo belangrijk is. De implementatie- en migratie-uitbreiding voegt een tijdsdimensie toe aan de methode. Met name de eerstgenoemde uitbreiding voldoet aan een behoefte. Architectuuruitspraken, de rationale achter de architectuur, vormen een steeds belangrijker onderdeel van enterprise-architecturen, en het ontbreken van een goede modelleertaal hiervoor werd al langer breed als een gemis ervaren. Hoewel ook het modelleren van de evolutie van
architectuurconcepten een belangrijke toevoeging is, moet de tweede uitbreiding nog bewijzen hiervoor goed bruikbaar te zijn; er zijn nog weinig praktijktoepassingen bekend.
Naast het bovengenoemde raamwerk biedt ArchiMate viewpoints en views op architectuur. Vanuit de belangen van alle belanghebbenden zijn viewpoints gedefinieerd van waaruit de architectuurbeschrijving wordt weergegeven. Dit zorgt ervoor dat er een model kan worden geproduceerd dat past bij de behoefte van specifieke belanghebbenden. Deze viewpoints zijn onderverdeeld in ontwerpviewpoints, beslisviewpoints en informeerviewpoints, zoals te zien is in figuur 4. ArchiMate ondersteunt de gebruiker met een aantal voorgedefinieerde viewpoints door te laten zien welke deelverzameling van het metamodel voor de belanghebbenden relevant zijn.
3 Positionering
Denkwijze
ArchiMate is gebaseerd op de ISO 42010-standaard voor architectuur, waarbij er onderscheid is tussen model, view en viewpoint. Hierdoor kunnen voor verschillende belanghebbenden visualisaties worden gemaakt vanuit hetzelfde consistente model. De modelleertaal is geschikt voor het maken van gedetailleerde modellen van bestaande of gewenste situaties en past daardoor uitstekend bij een blauwdruk- architectuurbenadering. Consequentie is wel dat de modellen vooral voor architecten geschikt zijn en zich minder lenen voor het overbrengen van visies en ideeën aan niet- ingewijden zoals het hogere management.
ArchiMate is geen methode die het proces beschrijft om tot architectuur te komen. De standaard beperkt zich tot het bieden van een taal om modellen op te stellen en te visualiseren. ArchiMate bevat geen aanpak om in een organisatie een architectuur- functie in te voeren.
Beheer- en exploitatiewijze eigenaar
Het aantal implementaties in Nederland is inmiddels niet meer te tellen en ook internationaal is het aantal implementaties groeiende, vooral door de adoptie van het ArchiMate Forum door The Open Group. Reden is dat er wereldwijd vrijwel geen talen zijn die enerzijds puur op architectuur zijn gericht en anderzijds open zijn.
De eigenaar van de methode is The Open Group. Elk lid van het ArchiMate Forum van The Open Group kan wijzigingsvoorstellen indienen. Iedere leverancier, integrator of gebruiker kan lid worden. De methode is om deze reden open. Het ArchiMate Forum kent diverse werkgroepen waarin de taal verder wordt ontwikkeld en timmert aan de weg met publicaties en bijeenkomsten om de internationale acceptatiegraad te vergroten. De Nederlandse inbreng is groot, wat logisch is gezien de historie van ArchiMate.
Beheer- en exploitatiewijze gebruiker
ArchiMate kent gebruikers in veel verschillende branches, met name in Nederland. Daarbij zitten grote gegevensverwerkende organisaties als verzekeraars en grote overheden, maar ook veel middelgrote organisaties in bijvoorbeeld het onderwijs. Door de opname in The Open Group groeit het aantal gebruikers in het buitenland. Zo zijn er gebruikers in landen als Engeland, de VS, België, Duitsland en Italië. De meeste IT-opleidingsinstituten verzorgen ArchiMate-opleidingen. Ook diverse universiteiten en hogescholen hebben ArchiMate opgenomen binnen hun curricula. Er zijn diverse boeken en artikelen over ArchiMate, waaronder de officiële taalspecificatie. Die is ook publiekelijk toegankelijk via de internetsite van The Open Group. Over de toepassing van ArchiMate in de praktijk is een aantal publicaties verschenen vanuit de gebruikersgroep, onder beheer van het ArchiMate Forum.
The Open Group biedt tevens de mogelijkheid tot certificering. Architecten kunnen zich, na het volgen van een training, via een examen laten certificeren. Met deze certificering tonen zij aan voldoende kennis van ArchiMate 2.0 te hebben om er succesvol mee te kunnen werken. Softwareleveranciers kunnen hun software laten certificeren. Met die certificering tonen zij aan dat hun software voldoet aan de verplichte eisen om de modelleertaal correct te ondersteunen.
Werkwijze
Met behulp van ArchiMate kunnen allerhande architectuurmodellen worden opgesteld, maar aan zaken zoals governance en de volgorde van werken besteedt ArchiMate geen aandacht. Hiervoor wordt veelal de combinatie gemaakt met een methode waarin dergelijke aspecten wel zijn uitgewerkt. Voor het opstellen van modellen in ArchiMate start een gebruiker met het opvoeren van objecten en relaties. Deze kunnen gepresenteerd worden in een view van een groep objecten, een gehele laag of bijvoorbeeld een dwarsdoorsnede door de lagen heen. Hiervoor biedt ArchiMate veel mogelijkheden, maar beschrijft niet precies hoe dit aan te pakken. Dit maakt de taal zeer generiek toepasbaar, maar vereist afspraken binnen de organisatie ten aanzien van de manier van werken. Belangrijke afspraken betreffen bijvoorbeeld een consistente manier van modelleren waarbij bepaalde concepten en relaties gebruikt of juist niet gebruikt worden. Zonder dergelijke afspraken bestaat het risico dat de architecten gelijke zaken op verschillende wijze modelleren, wat tot verwarring kan leiden.
Met ArchiMate kan zowel een bestaande situatie als een gewenste situatie worden gemodelleerd. Met de implementatie- en migratie-uitbreiding kunnen die twee ook aan elkaar gekoppeld worden met behulp van concepten als plateau, gap (‘verschil’) of work package (‘werkpakket’).
Representatie- en modelleerwijze
ArchiMate gaat in essentie over modellering en representatie. ArchiMate kent een drietal indelingen van de architectuurruimte, te weten architectuurlagen, architectuuraspecten en architectuurdomeinen. Een model kan een of meer delen van deze indelingen bevatten of zich focussen op een snijpunt van indelingen. Daarnaast bevat ArchiMate views voor specifieke belanghebbenden.
De voor alle modellen en views benodigde grafische concepten en iconen zijn in de taal aanwezig. Voorbeelden daarvan zijn ‘bedrijfsfuncties’, ‘bedrijfsactoren’, ‘producten’, ‘applicatiecomponenten’, ‘applicatieservices’, ‘nodes’ en ‘systeemsoftware’. Nieuw in de uitbreidingen zijn onder andere ‘doel’, ‘principe’, ‘eis’, ‘plateau’ en ‘resultaat’. Het is toegestaan om zelf nieuwe specialisaties van ArchiMate-concepten te definiëren en om attributen toe te voegen aan concepten. In ArchiMate is daarnaast veel aandacht besteed aan de diverse soorten relaties die modelobjecten met elkaar kunnen hebben.
Ondersteuningswijze
Er zijn veel tools die ArchiMate hebben geïmplementeerd als metamodel. Het laagste instapniveau kent het gebruik van de stencils voor Microsoft Visio of Omnigraffle voor Apple. Hierin kan de grafische presentatie van ArchiMate worden gebruikt en kunnen losstaande views worden opgesteld. Om views te kunnen beheren vanuit één model en om analyses uit te kunnen voeren op dit model, zijn er architectuurtools met repositoryondersteuning op de markt die ArchiMate als metamodel hebben geïmplementeerd. De eenvoudigste is het gratis van internet te downloaden pakket Archi. Meer geavanceerde tools als BiZZdesign Architect, Troux en Aris van Software AG bieden uitgebreidere mogelijkheden voor beheer, visualisatie en analyse.
Bruikbaarheid
Het kost ongeveer twee dagen tijd om basiskennis op te doen van ArchiMate. Pas als de gebruiker ervaring opdoet met de verschillende alternatieve modelleringen ontstaat er werkelijk begrip voor de waarde van deze specifieke architectuurtaal. Men hoeft beperkt dingen in te regelen om aan de slag te kunnen gaan met ArchiMate, zoals het bepalen van welke onderdelen van de taal gebruikt worden. ArchiMate kent geen werkwijze en zal daarom vaak in combinatie met andere methoden of raamwerken gebruikt worden, zoals TOGAF of DYA.
4 Conclusie
ArchiMate is een degelijke visuele modelleertaal voor het beschrijven van enterprise- architecturen, in het bijzonder vanuit een blauwdrukbenadering. De snelle acceptatie in met name de Nederlandse markt geeft aan dat deze taal in een behoefte voorziet. De taal biedt weinig of geen ondersteuning voor het procesmatige aspect van architectuur. Die ondersteuning kan verkregen worden door ArchiMate te combineren met een procesmethode zoals TOGAF of DYA. ArchiMate laat zich goed met zo’n procesmethode combineren omdat de modelleertaal weinig eisen stelt op dit vlak. ArchiMate is publiekelijk beschikbaar en er is veel ondersteuning in de vorm van trainingen, boeken en software voor architectuurmodellering.
De score van ArchiMate in het vergelijkingsmodel is in lijn met deze conclusie. De methode scoort sterk op de meeste aspecten, met uitzondering van de werkwijze: op dit aspect scoort de methode geen punten.
